TESSERA

I.

TESSERA

Militaris, Plamaedis inventum, Plin. l. 7. c. 56. tabella erat inscripta, quae Sole occiduô a Tribuno accepta ferebatur ad signorum Principes, rursumque ad Tribunum redibat, unde is

omnibus datum esse signum cognoscebat, necedum se intendentibus tenebris, perque omnes ad se pervenisse, Cael. Rhodig. l. 27. c. 21. πλατεῖον vocat Polybius, quod taleola esset vel tabella lata inscripta; item ξυλίφιον, quod e ligno. Parthenii Spartani lutô eius vice, alias Spattani arundine, usi sunt: Speptem Persae, dum Magos noctu adoriuntur, nodum posticum tiarae in frontem, eôdem fine reiecerunt; nonnumquam et voce seu clamore, buccinâ, antiquitus scil. dabatur. Nempe hôc bellicô symbolô signôque socii milites dignosceantur ab hostibus, ut pro quibus, et contra quos, arma sumerent, haberent notum, ut hodieque fieri videmus. Dabatur autem illa celerrime. Statius, Theb. l. 7. v. 236.

———— Fugit ordine velox

Tessera ————

Et quidem Iphicrates militibus suis dedit tesseram, Mercuium Philium; Iulius Caes. Victoriam, Pompeius M. herculem Invictum. In Pompeii Iunioris castris tessera fuit, Pietas; in M. Antonii Lardeus, Syllae Apollo, ut et Bruti in Philippicis. Augustus Venerem dedit Genetricem, Nero Optimam matrem, Autoninus aequanimitatem, Severus Laboremus, Pertinax Militemus, Manuel Comnenus Ferrum; Christiani in orientem militatum proficiscentes, Deus vult etc. Sed et Cyri tessera fuit, Iuppiter belli socius et dux, Demetrii Poliorcetae Iuppiter et Victoria, Antiochi Soteris adversus Galatas moturi, Benevalere etc. Vide Alex. ab Alexandro, Genial. Dier. l. 4. c. 2. Hanc qui militibus tribuebat ac per contubernia militum praetorianorumque nuntiabat, Tesserarius itidem dictus est, apud Romanos, cuius officii mentio non infrequens in veteribus Inscr. Sic legimus, TESSRARIO. OPTIONI FISCI. CURATORI. Item IN. EIS. TESSERARIO. OPTIONI. VEXILLARIUS, apud Salmas. Not. ad Adrian. Spartiani, c. 11. In quarum illa miles ex Tesserario promotione factus Optio et postea Procurator Fisci: in hac ex Tesserario item Optio, inde Vexillarius factus, indigitatur. Vide hanc in rem apud eundem, ibid. plura, nec non apud Lipsium de Militia Rom. l. 5. c. 9. et ad Polyb. Bernartium ad Statium init. l. 10. Alios infra itidem voce Vigil. Tesseras vero dare non esse Imperatorum, sancit Leo Imp. in Tacticis c. 20. v. 180.

II.

TESSERA

ab Ionico τέςςερα pro τέςςαρα, i. e. quatuor, quod omni ex parte quadrata esset; in genere idem cum signo symboloque: Quae quanta apud Veteres in celebritate fuerit, nemo est qui nesciat, in Ludorum Hosp talitatisqueve ratione inprimis. Cuius figurae essent, nomen satis indicat: materia ligustrum fuit, teste Pliniô, hist. Natur. l. 16. c. 18. Pignorius eburneas se vidisse ait non paucas, ac eiusmodi unicae, quam penes se habebat exemplum apposuit, in Comm. de Servis, cum inscr. ΠΙΛΟΜΥΣΥΣ ΠΕΠΕΛΙ in uno latere: in altero SPECTAVIT; et icone fuscinae trifuercae, in tertio; ac rami olivae, in quarto. Unde probat, notas illas SP et SPECt. sicut in aliis expressum ostendit, quae doctos viros hucusque torserunt, nihil aliud significare, quam SPECTAVIT: ut detur intelligi, conductos fuisse aliquos, velut ab Editore Gladiatores insignes, rude olim donatos, spectandigratiâ, non pugnandi: Et sane, pergit, in his Tesseris vix aliud symbolum videas, quam fuscinarum et plamarum, quae ad ludum gladiatorium pertinent. Vidgârunt earum inscriptiones (vide Aldum in Orthogr.) alii cum titulo nescio cuius eburnei Figlini, quod ego non satis capio. Nomina, quae in ipsis leguntur, servilia procul dubio sunt ANTHUS, FAUSTUS, INGENUOS, OLYMPUS, REPENTINUS, HERMES, FELIX, PHILODAMUS, PHILARGYRUS: et me iudice, non alios innunt, quam tesserarios nostros, ut is, cui Tessera obtigerat, haberet statim in promptu nomen erogatoris familiaris. Non pugnabo tamen admodum, si quis Gladiatores, qui spectabant, interpretetur: pronior utique in priorem illam seu divinationem, seu coniecturam. Ut ut res sit, illud profecto statuendum videtur, huiusmodi Tesseras in usu fuisse, ut Spectatores inde aliquid lucrarentur. Martialis l. 8. Epigr. 78. v. 9.

Nunc veniunt subitis lasciva numismata nimbis,

Nunc dat spectatas tessera longa feras.

Nunc implere sinus securos gaudet, et absens

Sortitur Dominos, nec laceratur avis.

In quae verba sic Turnebus, Adv. l. 29. c. 9. In sphaerulis, inquit, seu tesseris ligneis, quae spargebantur in Populum, inscripta sunt munera vulgo cessura vel visarum et praesentium; vel absentium ferarum aviumque. Tesseras ergo et sphaerulas seu globulos populus rapiebat, quum iactarentur, et quod quisque in Tessera signum habebat, illud accipiebat ab Imperatore ut si inscriptus esset cervus, equus, domus; domum, equu vel cervum, a Caesare vel Munerario acciperet. Missilia itaque rem ipsam spargabant et mittebant: Tesserae promittebant. Ita non lacerabatur rapientium manibus absens avis, et implebat sinus securos. Et sic demum intelligitur, quod est apud a. Gellium, l. 10. c. 27. de Q. Fabii Epistola ad Carthaginenses missa, M. Varro autem non hastam ipsam, neque ipsum caduceum missa, sed duas Tesserulas, in quarum altera caduceum, in altera simulacra hastae fuerunt incisa. Ad ealdem videtur respexise Claudian. de laud. Stiliconis Panegyr. 3. v. 345.

Tum virides pardos, et coetera colligit Austri

Prodigia, immanesque simul Latonia dentes,

qui secti ferrô in tabulas, aurôque micantes.

Inscripti rutilum caelatô Consule nomen

Per Proceres et vulgus eant.

Descripsit autem hîc Diptycha, quorum meminêre Valentinianus, Theodosius et Arcadius A. A. A. Illud etiam constitutione solidamus, ut (exceptis Consulibus ordinariis) nulli prorsus alteri auream Sportulam et Diptycha ex ebore dandi facultas sit; cum publica celebrantur officia, sit Sportulis nummus argenteus, alia materia Diptychis. Et Symmachus, l. 2. Ep. 80. Quaeso igitur, ut eius nomine Diptycha et Apophoreta suscipere eignemini, qui apparatui eius plura et praeclara tribuistis, praeterea. Domino et Principi nostro, ad referendam largitatis eius sedulam magis, quam parem gratiam; aurô circumdatum Diptychum misi, coeteros quoque amicos eburneis pugillaribus et canistellis argenteis honoravi. Et hae Tesserarum epigraphae explicant nobis sententiam Theodosii et Valentiniani, l. 3. C. Theodos. de divers. resc. Perissochoregiae nomen penitus amputetur et tesser ae designentur, et nostrae pietalis nomine censeatur: quod est, felici nomine pietatis nostrae impressô signentur, ut Imperator zeno loquitur, l. 10. C. de aquaeduct. l. 11. Non enim satis erat, ut Honorianae appellarentur. Vide Pignorium, locôpraef. Hospitalitatis Tesseras quod attinet Veteribus usitatissimas et Hoero saepius memoratas, erat itidem ex ligno; aliave quandoque materia: quae in duas divisae partes ius inter duos hospitii firmabant, ad posteros quoque transmittendum. Hinc apud Plautum, Poenul. Actu 5. sc. 1. v. 25. is, qui Antidomô hospite usus erat, post huius obitum, filium eius adoptivum, certâ hospitii spe adiit, Deum, inquiens, hospitalem et tesseram mecum fero: Contra fidei in hospitem violatae reus, Tesser am hospitii confregisse dictus. Qua de re vide plura supra, ubi de Hospitibus. Praeter has Tessera frumentaria saepius occurrit; apud Suetonium inprimis. Cum enim lege Gracchi esset obtentum, ut frumentum populo divideretur, et quidem senis aeris trientibus in singulos modios veniret; P. autem Clodii rogatione effectum esset, ut gratis daretur: Octavius Aug. ubi Imperium adeptus est, summopere curavit, ut illud institutum observaret, hâcque liberalitate Populus benevolentior ei redderetur. Ideoque ter in annum quaternum mensium Tesseras dare destinavit, desiderantique consuetudinem veterem concessit rursus, ut suis quisque mensibus acciperet. Sueton. in eo, c. 40. Atque insuper Praefectum frumenti Populo dividendi constituit, Fuêre autem hae Tesserae signa, quae qui exhiberent, frumentum Romae accipiebant. Hadr. Turnebus, Adv. l. 19. c. 26. existimat, fuisse frustilla lignea quadrata, certâ insignita, et notata formâ, quae data sint iis, quibus ius fuerit petendi frumenti publici, ideoque a Graeco τέςςαρα, uti dictum, derivat. Hoc certum, est, et ipsas minutas fuisse, Tesserulas proin Persio dictas, Sat. 5. v. 74.

Publius emeruit scabiosum Tesserulam Far.

An autem eodem reserendi sint parvi globuli lignei, de quibus Ioh. Xiphilinus, Epitomator Dionis, dubitat pignorius, formâ reclamante. interim cum videamus non raro transire in aliam figuram res, quae ab arte sunt, manentibus tamen primigeniis nominibus: non temere σφαίρια haec Dionis e numero Tesserarum eximenda videntur. Accedunt ad ea, eburnea quaedam circularia segmenta, notis numeralibus inscripta: de quibus Romae erutis A. C. 1607. Pignorius quaedam ex archetypis expressit in suo de Servis Comm. vide quoque supra Globuli. Ab his Tesseris Frumentariis, an diversae fuerint Tesserae nummariae, an hae in vicem frumenti datae, quarum idem Suetonius, ubi supra, meminit, quaerunt Eruditi: ad inopiam certe Plebis sublevandam et illas fuisse adhibitas, ibi legimus. Vide Ioh. Rosin. Antiqq. Rom. l. 7. c. 34. Thomam Godwyn. Anthol. Rom. l. 2. Sect. 3. c. 13. Is. Casaubon. ad Severum Spartiani, c. 23. ubi tesseras has frumentarias choenicaris fuisse cum Guil. budaeo statuit, Salmas. ad Aurelian Vopisci, c. 35. Alios; nec non supra passim, ubi de re Annonaria et Frumentaria Veter. item in voce Ligustrum item Panis. De Tessera Militari, infra dicemus: de Tesseris Vestium seu Scutulis quadratis videl. clavis, quae vestibus intexi apud Veteres quoque solebant et Graecis κύβοι, πλίνθοι, ῥόμβοι, infimae Latinitatis Auctoribus tabulae dicuntur (sicut rotundi clavi in iis, oculi Lathinis, Graecis σφραγῖδες, κέγχροι et κεγχρώματα dicti sunt) egimus supra non unô locô. Addam Plinii locum de Zeuxide Pictore, l. 35. c. 9. Opes tantas acquisivit, ut in ostentatione earum Olympiae, aureis literis, in palliorum tesseris, intextum nomen suum ostentârit. Sed et ad mandata perferenda tesserae adhibitae, ut ex Livio discimus passim. Quâ notione vox exstat apud Sueton. Galba, c. 6. sollenni forte spectaculô plaudentes inhibuit, datâ tesserâ, ut manus paenulis continerent. Ubi tesseram vocat Ducis praeceptum, quod ab iis, qui proximi erant, primo exceptum per successionem ad omnes pervenit: nec refert sive id voce datum est, sive in pittacio scriptum. Utrôque enim modô fieri solitum. Casaubon. ad loc. In divinatione quoque per Sortes, quam vocem supra vide, ubi γραμματεῖα huiusmodi tesseras Graecis dictas esse vidimus. Ad debiti porro memoriam servandam. Vide supra Talia. Ad alia item: cuiusmodi Tesserarum magnam copiam adfert Tomansinus, de Tesseris hospitalitat. non ita pridem iuris publici factus, e quo duas mutuo sumptas transtulit Andr. Frisius, in ultimam Pignorii editionem unam cum inscript. MANLII MARTIALIS spectaculis destinatam; alteram, quam amatoriam fuisse amantiumque nomina peculiaribus intricata notis exprimere, arbitratur Olaus Wormius, in Monum. Dan. l. 22. etc. Hinc Tesserarii in familia dicti, qui adferentibus Tesseras, quas acceperant, frumentum, nummos, vestem, gemmas, mancipia, iumenta, et coetera huiusmodi vicissim erogabant. De iis exstat vetus Romae Inscr. Symphoro Tesserario Ser. Caesaris de domo Gelotiana fecit Philodespotus ex Hermaeo Fratri b. m. apud eundem Pignorium, ubi supra.